تحقیقی از نقش شرکت‌های فناوری آمریکایی در سرکوب گسترده شهروندان چینی
بر اساس تحقیقی جامع از آسوشیتدپرس، شرکت‌های فناوری آمریکایی در ۲۵ سال گذشته، نقشی کلیدی و بسیار گسترده‌تر از آنچه پیش‌تر تصور می‌شد، در طراحی و ساخت ماشین نظارتی عظیم دولت چین ایفا کرده‌اند. این شرکت‌ها با فروش فناوری‌هایی به ارزش میلیاردها دلار به پلیس و نهادهای دولتی چین، زیرساخت‌های لازم برای نقض گسترده حقوق بشر، سرکوب مخالفان و حبس صدها هزار نفر از اقلیت‌های قومی، به‌ویژه اویغورها در استان سین‌کیانگ را فراهم آورده‌اند.
ریشه‌های یک امپراتوری نظارتی: پروژه «سپر طلایی»
پس از سرکوب خونین اعتراضات میدان تیان‌آن‌من در سال ۱۹۸۹، دولت چین برای کنترل بیشتر بر جامعه و جلوگیری از مخالفت‌ها، پروژه «سپر طلایی» (Golden Shield) را با هدف دیجیتال‌سازی نیروی پلیس خود آغاز کرد. در این میان، شرکت‌های آمریکایی مانند سیسکو، اوراکل و آی‌بی‌ام، با وجود هشدارهای مکرر کنگره آمریکا و رسانه‌ها مبنی بر استفاده از این فناوری‌ها برای سرکوب، قراردادهای سودآوری برای تأمین تجهیزات و نرم‌افزارهای این پروژه منعقد کردند. اسناد فاش‌شده نشان می‌دهد که سیسکو این پروژه را یک «فرصت تجاری» تلقی می‌کرد و محصولاتی ارائه داد که قادر به شناسایی و مسدودسازی محتوای مربوط به گروه‌های مخالف مانند فالون گونگ بود.
فناوری «پلیس پیش‌بینی‌کننده» از سیلیکون‌ولی تا پکن
حملات ۱۱ سپتامبر در آمریکا، علاقه جهانی به فناوری‌های نظارتی و «پلیس پیش‌بینی‌کننده» (Predictive Policing) را به شدت افزایش داد. این فناوری با جمع‌آوری و تحلیل حجم عظیمی از داده‌های شهروندان، از جمله تماس‌ها، پیامک‌ها، تراکنش‌های مالی، سوابق سفر، مصرف آب و برق و حتی نمونه‌های دی‌ان‌ای افرادی را که «مشکوک» تلقی می‌شوند، شناسایی کرده و رفتار آینده آنها را پیش‌بینی می‌کند. شرکت‌های آمریکایی با درک فرصت تجاری مشابه در چین، این فناوری‌ها را به دولت پکن فروختند. این سیستم‌ها به پلیس چین این امکان را دادند که افراد را پیش از ارتکاب هر جرمی، به طور پیشگیرانه بازداشت کند و خانواده و دوستان آنها را تحت فشار قرار دهد.
همکاری با پیمانکاران نظامی و پلیس مخفی
اسناد محرمانه دولتی که توسط آسوشیتدپرس بررسی شده، نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۹، شرکت آی‌بی‌ام (IBM) با یک پیمانکار دفاعی دولتی چین به نام «هوآدی» (Huadi) برای ساخت سیستم‌های اطلاعاتی ملی، از جمله یک پایگاه داده ضدتروریسم، همکاری کرد. این سیستم‌ها توسط ارتش و پلیس مخفی چین (وزارت امنیت کشور) مورد استفاده قرار گرفت. آی‌بی‌ام همچنین نرم‌افزار تحلیل نظارتی پلیسی خود موسوم به i2 را از طریق شرکت‌های واسطه به پلیس چین، از جمله در سین‌کیانگ، فروخت. آی‌بی‌ام در پاسخ اعلام کرده که سوابق خود را بررسی کرده و مدرکی دال بر فروش مستقیم این نرم‌افزار به اداره امنیت عمومی سین‌کیانگ نیافته و هرگونه همکاری با نهادهای دولتی چین را «تعاملات قدیمی و کهنه» توصیف کرده است.
سین‌کیانگ: آزمایشگاه سرکوب با فناوری آمریکایی
اوج استفاده از این فناوری‌ها در استان سین‌کیانگ و در جریان کارزار سرکوب گسترده علیه اویغورها و دیگر اقلیت‌های مسلمان مشاهده شد. پس از شورش‌های سال ۲۰۰۹ در این استان، مقامات چینی به این نتیجه رسیدند که سیستم‌های نظارتی موجود برای شناسایی و کنترل افرادی که «جدایی‌طلب» یا «افراطی» خوانده می‌شدند، کافی نیست. در نتیجه، پروژه‌ای عظیم برای یکپارچه‌سازی تمام منابع داده‌ای، از بانک‌ها گرفته تا شرکت‌های مخابراتی، در یک پایگاه داده مرکزی آغاز شد. این سیستم که بعدها «پلتفرم عملیات مشترک یکپارچه» (IJOP) نام گرفت، تقریباً تمام جمعیت بومی سین‌کیانگ را بر اساس معیارهایی مانند داشتن ریش، سن بین ۱۵ تا ۵۵ سال یا صرفاً اویغور بودن، رتبه‌بندی و تحت نظر قرار داد.
نقش‌آفرینی غول‌های فناوری: از آی‌بی‌ام تا انویدیا
تحقیقات آسوشیتدپرس نشان می‌دهد که تقریباً تمام اجزای ماشین سرکوب چین بر پایه فناوری‌های آمریکایی ساخته شده است. شرکت‌های انویدیا (Nvidia) و اینتل (Intel) با بزرگ‌ترین شرکت‌های نظارتی چین برای افزودن قابلیت‌های هوش مصنوعی به دوربین‌های مداربسته همکاری کردند. شرکت‌های آی‌بی‌ام، اوراکل، اچ‌پی (HP) و اِسری (Esri) نرم‌افزارهای جغرافیایی و نقشه‌برداری را فروختند که به پلیس اجازه می‌داد حرکت اویغورها، تبتی‌ها و مخالفان را ردیابی کند. دل (Dell) و شرکت تابعه آن، وی‌ام‌ویر (VMWare)، حتی پس از افشای گسترده موارد نقض حقوق بشر در سین‌کیانگ، به فروش نرم‌افزارهای ابری و دستگاه‌های ذخیره‌سازی به پلیس این منطقه ادامه دادند. شرکت ترمو فیشر ساینتیفیک (Thermo Fisher Scientific) نیز کیت‌های دی‌ان‌ای را به پلیس چین می‌فروخت که به طور خاص برای جمعیت‌های چینی از جمله «اقلیت‌های قومی مانند اویغورها و تبتی‌ها» طراحی شده بود.
داستان‌هایی از درون ماشین سرکوب
نورعلی آبلز، یک مهندس سابق دولت در سین‌کیانگ که اکنون در آلمان پناهنده است، شهادت می‌دهد که چگونه در یک نمایشگاه محرمانه در سال ۲۰۱۵، با نرم‌افزاری مواجه شد که توسط شرکت چینی «لنداسافت» (Landasoft) ارائه شده بود. این نرم‌افزار که به گفته آبلز کپی‌شده از نرم‌افزار i2 آی‌بی‌ام بود، هسته اصلی سیستم IJOP را تشکیل می‌داد و می‌توانست دستور بازداشت افراد را صادر کند. آبلز می‌گوید: «آن موقع فکر کردم که این پایان انسانیت است.» اسناد فاش‌شده نشان می‌دهد که تنها در یک هفته در سال ۲۰۱۷، این سیستم بیش از ۲۴ هزار نفر را به عنوان «مشکوک» شناسایی کرد که اکثر آنها بازداشت شدند. کلبنور صدیق، معلمی که مجبور به همکاری با این سیستم شده بود، می‌گوید چگونه شاهد ناپدید شدن همسایگان خود پس از ثبت اطلاعاتشان در سیستم بود.
کپی‌برداری و بومی‌سازی: میراث ماندگار فناوری غرب
با گذشت زمان و پس از اعمال تحریم‌ها علیه برخی نهادهای چینی در سال ۲۰۱۹، جریان فناوری‌های آمریکایی تا حدودی کند شد. با این حال، زیرساخت‌های ایجادشده توسط این شرکت‌ها، به شرکت‌های چینی این امکان را داد که فناوری‌ها را کپی کرده، توسعه دهند و در برخی موارد جایگزین کنند. شرکت لنداسافت که کار خود را به عنوان فروشنده نرم‌افزار آی‌بی‌ام آغاز کرده بود، توانست با مهندسی معکوس، نسخه بومی‌شده‌ای بسازد که در سرکوب سین‌کیانگ نقشی محوری ایفا کرد. این نشان می‌دهد که حتی پس از قطع همکاری‌های مستقیم، میراث فناوری‌های غربی در دستان دولت چین باقی مانده و به تکامل خود ادامه می‌دهد.
گریز از مسئولیت و حفره‌های قانونی
اکثر شرکت‌های آمریکایی که نامشان در این تحقیق آمده، در پاسخ به آسوشیتدپرس اعلام کرده‌اند که همواره به طور کامل از تمام قوانین، تحریم‌ها و کنترل‌های صادراتی ایالات متحده تبعیت کرده‌اند. با این حال، کارشناسان حقوقی معتقدند که این قوانین دارای حفره‌های قابل توجهی هستند و اغلب از تحولات فناوری عقب می‌مانند. برای مثال، تحریم فروش تجهیزات نظامی و پلیسی به چین که پس از کشتار تیان‌آن‌من وضع شد، فناوری‌های جدیدتر یا محصولات با کاربرد عمومی را که می‌توانند در امور پلیسی استفاده شوند، در بر نمی‌گیرد. این «منطقه خاکستری» قانونی به شرکت‌ها اجازه داده است تا با فروش محصولات خود از طریق واسطه‌ها یا با توجیه کاربرد غیرنظامی، به تجارت با نهادهای سرکوبگر چینی ادامه دهند.
میراث نظارت: از چین تا جهان
فناوری‌هایی که ابتدا در سین‌کیانگ به کار گرفته شدند، اکنون در سراسر چین در حال گسترش هستند. لیو یولیانگ، یک کارمند دولت سابق در سین‌کیانگ، پس از استعفا و بازگشت به زادگاهش در شرق چین، متوجه نصب دوربین‌ها و ایست‌های بازرسی جدید در اطراف خانه‌اش شد. او می‌گوید: «مدل سین‌کیانگ در حال کپی شدن در همه جا و در هر شهری از چین است.» چین با استفاده از آموخته‌های خود از غرب، به یک ابرقدرت نظارتی تبدیل شده و اکنون این فناوری‌ها را به کشورهایی مانند ایران و روسیه صادر می‌کند. در عین حال، استفاده از فناوری‌های نظارتی در سراسر جهان، از جمله در ایالات متحده، رو به افزایش است و این ماجرا می‌تواند هشداری جدی برای آینده آزادی‌های مدنی در سطح جهانی باشد.
قفس دیجیتال برای یک خانواده کشاورز
داستان خانواده یانگ، کشاورزانی در شرق چین، نمونه‌ای تکان‌دهنده از زندگی در این قفس دیجیتال است.
یانگ گولیانگ، کشاورزی در استان جیانگ‌سو، پس از ضرب و شتم توسط پلیس، در حالی که غرق در خون و فلج روی تخت بیمارستان افتاده بود، از طریق یک دوربین مداربسته متصل به سرم، تحت نظر قرار داشت. برای خانواده او، نظارت دولتی به امری روزمره تبدیل شده است. بلیت‌های قطار، رزرو هتل، خریدها، پیامک‌ها و تماس‌های تلفنی آنها مستقیما برای دولت ارسال می‌شود. خانه آنها با بیش از ۱۲ دوربین محاصره شده و تلاش‌های مکررشان برای سفر به پکن جهت دادخواهی، هر بار با دستگیری توسط مردان نقاب‌دار ناکام مانده است. جرم آنها تلاش برای جلوگیری از مصادره زمین کشاورزی‌شان توسط مقامات محلی است، اما سیستم نظارتی پیشرفته چین، آنها را به عنوان «عناصر دردسرساز» شناسایی و به طور کامل زمین‌گیر کرده است.
خانواده یانگ همچنان در قفس دیجیتالی که با فناوری آمریکایی ساخته شده، گرفتار هستند. قراردادهای تعمیر و نگهداری پلیس محلی نشان می‌دهد که سرورهای آی‌بی‌ام، دل، سیسکو و سیگیت (Seagate) و تراشه‌های اینتل و انویدیا همچنان سیستم‌هایی را که آنها را هدف قرار می‌دهند، قدرت می‌بخشند. در اکتبر گذشته، مادر و خواهر یانگ پس از تلاش برای رساندن نامه دادخواهی به رهبر چین، ناپدید شدند و اکنون با اتهام «اخلال در کار دولت» روبرو هستند. پدر خانواده، یانگ گولیانگ، اکنون به تنهایی در خانه‌ای زندگی می‌کند که آخرین بازمانده از زمین‌های مصادره‌شده است. او می‌گوید: «ما به قانون ایمان زیادی داشتیم، اما معلوم شد که بی‌ارزش است.»